Schagen

foto: de huidige kerncentrale in Petten

In het duingebied bij het Noord-Hollandse Petten ligt een kernreactor. Weliswaar een kleine, een hoge-flux-reactor, maar het is een reactor. Ze maken hier medische isotopen die gebruikt worden in ziekenhuizen, onder andere bij de diagnostiek en behandeling van kanker.De huidige reactor is verouderd en gaat snel richting het einde van de levensduur. De afgelopen jaren hebben dan ook in het teken gestaan van het optuigen van nieuwe plannen om te komen tot een nieuwe reactor, gekoppeld aan een Nuclear Health Center. 

Omdat de reactor, met al zijn risico’s, kansen en uitdagingen, een prominente plek heeft in een mooi stukje Noord-Holland, komt hij met regelmaat terug in de beraadslagingen in Provinciale Staten. Zo stond de provincie ten tijde van mijn start als Statenlid – in 2015 - op de drempel van het verstrekken van een lening van € 40 miljoen. Dat is uiteindelijk gebeurd, maar niet zonder slag of stoot. Een aantal partijen, waaronder de SP, is altijd kritisch geweest op deze lening.

Ten eerste is de motivatie niet helemaal juist. De nieuwe reactor, met de naam ‘PALLAS’ zou onmisbaar zijn om aan de wereldwijde vraag naar medisch isotopen te kunnen voldoen. Op andere plekken wereldwijd worden ook medisch isotopen gemaakt, maar dat is bij lange na niet voldoende. Zegt men. In presentaties worden prachtige grafieken getoond die ons ervan moeten overtuigen om de portemonnee te trekken. Echter, in veel (academische) ziekenhuizen en kankerinstituten maakt men tegenwoordig steeds vaker zelf isotopen om in de eigen behoefte te kunnen voorzien. In Frankrijk is een centrale in ontwikkeling waar men ook radioactief materiaal voor diagnose en behandeling van kanker gaat produceren. De noodzaak tot modernisering van de reactor in Petten wordt daarmee een stuk kleiner tot wellicht ‘geen’.

Ten tweede schermen de voorstanders keer op keer met het aspect ‘werkgelegenheid’. Als we niet investeren in Pallas, dan komen er veel mensen op straat te staan. Sterker nog, een impuls geven aan de moderniseringsplannen zou veel werkgelegenheid in de regio opleveren. Onze ervaring is echter dat er vooral expats aan de slag zijn en gaan bij dit soort initiatieven – maar weinig mensen uit de omgeving zullen er een werkplek vinden. Bovendien zullen huidige werknemers ‘uit de regio’ snel een nieuwe betrekking vinden als we stoppen met PALLAS; de krapte op de arbeidsmarkt biedt nu voldoende ruimte, zeker voor mensen in de betreffende sector.

Dan zitten we nog met de hete aardappel van het nucleair afval. Jarenlang is het radioactief afval van de bestaande reactor opgeslagen geweest op het terrein van ‘Petten’. Pas onlangs is men begonnen met het overbrengen van de ruim 1600 vaten naar het COVRA te Borssele. Het COVRA verwerkt het afval, maar dat gaat uiterst langzaam – de voorraad te verwerken afval stapelt zich dus op. De SP vroeg in de zomer van 2020 aan Gedeputeerde Staten in hoeverre er sprake zou kunnen zijn van bodemverontreiniging op de plek waar de oude loodsen en laboratoria zouden worden gesloopt om plaats te maken voor de nieuwbouw van het NHC. De uitkomsten van onderzoek naar deze vervuiling zijn nog niet bekend.

In de hele beleving van mensen speelt, als het gaat om kernenergie en het werken met radioactief materiaal, het gevaar van nucleair afval een grote rol. Het is nog altijd lastig om met dit afval om te gaan en ook de effecten voor de toekomst zijn uiterst onzeker.

En dan de zakelijke kant van het verhaal. Van GS kwam onlangs het bericht dat PALLAS helaas niet kan overgaan tot terugbetaling van de lening van € 40 miljoen per 1 januari 2022, zoals was overeengekomen. Met dit geld zijn voorbereidende activiteiten bekostigd en nu raakt het geld op.

De toestroom van private investeerders, die bij het aangaan van de lening werd verwacht is uitgebleven. Gesprekken met ‘kandidaten’ leverden niets op. Dat is natuurlijk op z’n minst vreemd – de businesscase sprak van ‘zeer interessant’ tot ‘veel belangstelling’. Het blijkt dus anders te lopen dan verwacht en voorgesteld. Sterker nog: een ‘concurrent’ is neergestreken in de Eemsdelta.

De lening kan derhalve niet op 1 januari a.s. worden terugbetaald – dat is erg triest, maar ook voor ons als SP ‘logisch’: van een kale kip kun je niet plukken.

Inmiddels heeft voormalig minister Van Ark van VWS een speciaal gezant benoemd die in Brussel moet gaan lobbyen voor financiële steun. Men is blijkbaar de weg ingeslagen van volledig publieke financiering, omdat de private route nog maar weinig kans maakt. Zolang hier geen duidelijkheid over is, zal de lening van de provincie Noord-Holland niet kunnen worden terugbetaald. Het is overigens maar de vraag of àls er publiek geld uit Den Haag of Europa in het project gepompt zal worden de provincie wel direct aanspraak kan maken op terugbetaling – gaan andere overheden deze € 40 miljoen naar PALLAS overmaken zodat de lening afgelost kan worden?

Onlangs werd bekend dat de Stichting Voorbereiding PALLAS-reactor nog altijd werkt aan een veilig, efficiënt en duurzaam ontwerp. Het overgrote deel van de benodigde vergunningen is inmiddels in procedure. Voor ontwerp en verdere planvorming is enige tijd geleden een consortium aangegaan met INVAP, een Argentijns staatsbedrijf dat expertise heeft opgebouwd op het gebied van nucleaire installaties. Dit consortium, ICHOS, is inmiddels volledig in handen van de aandeelhouders van de Argentijnse partner, die dus geen ‘partner’ meer is. Deze aandeelhouders willen natuurlijk geld zien – waar komt straks dit geld vandaan?

Als je überhaupt nog voorstander bent van PALLAS – dat mag natuurlijk – zul je wat mij betreft goed moeten nadenken over de verdere financiering en de juridische structuur van het ‘bedrijf’ en het Nucleair Health Center. Gaan we de aandeelhouders in Argentinië straks spekken of houden we de geldstromen ‘publiek’ en wordt de eventuele levering van isotopen een overheidstaak? Wat mij betreft kiezen we voor het laatste, om te voorkomen dat straks duur zorggeld richting Zuid-Amerika verdwijnt.

Waarschijnlijk zal de Europese wetgeving in dit geval ons weer parten gaan spelen, maar dan wordt het hoog tijd om daar eens met elkaar de (politieke en maatschappelijke) strijd over aan te gaan.

Wim Hoogervorst

lid Provinciale Staten van Noord-Holland namens de SP